Наврӯз тарғибгари арзишҳои миллӣ ва оини неки ниёгон
- Чоршанбе, Мар 15 2023
- Андешаи муҳаққиқон
Наврӯз дар фарҳангу тамаддуни мардумони ориёинажод ва бахусус тоҷикон аввалин, ҳумоюнтарин ва воломақомтарини ҷашнҳо ба ҳисоб меравад, ки дар шукуҳу ҷалол ва ҳашамату бузургӣ ҳеҷ ҷашни дигаре ҳамтои он нест. Наврӯз дорои муъҷизаю эъҷози ба худ хосе ҳаст – Наврӯз муждаи пирӯзист, айёми эҳё ва оғози вақту офариниши олам аст. Пайдоишу кашф шудани ин ҷашни бузург мутааллиқ ба тамаддуни бостонии ақвоми эронибатори ориёиасли порсу тоҷик мебошад, ки пойгоҳи аслии Наврӯз мулки Ориёнвеҷ ва Хуросону Мовароуннаҳр ва ватани аслии барҳаққи имрӯзаи он кишвари Тоҷикистони офтобрӯя аст.
Дар ин бора дар романи таърихии «Ориёно. Ҳасрати Зардушт» чунин омадааст: ʻʻВатани аслии тамаддуни ориёӣ Осиёи Миёна, Афғонистону Эрон аст ва муаллифи нахустасари олам «Авесто» Зардушти Спитамон низ зодаю парвардаи ҳамин ватан астʼʼ. Наврӯз аз андешаи поку неки ақвоми Ҳиндуориёи падид омад, ки дар асрори офариниши табиату коинот одаму олам тафаккур мекарданду ҳуввияти волофарҳангсолорию фарҳангӣ ва имлдӯстию донишандӯзӣ доштанд аз ҷумла дар офаридани хат ва алифбои нахустини инсоният. Арзише ки арзиши онро дар матни тамаддуни умумиинсонӣ баҳогузорӣ мушкил аст,ин қадами нахустини инсоният ба ҷаҳони маърифат аст. Ин қадам офаридани алифбо аст. Маъхазҳо дарак медиҳанд, ки офарандагони фарҳанги ориёнӣ-тоҷикӣ чандин алифбо эҷод кардаанд.Кисме аз онҳо ба фаромушхонаи таърих рафтааст.Аз он ҷумла алифбое ба унвони «Шоҳдабира».Ин алифбое будааст,ки онро танҳо шоҳ ва чанд нафаре ки мавриди эътимоди шоҳ буданд медонистанд… ва боз чандин алифбои дигар. Беибо метавон гуфт, ки мардумони атрофии Вароруд, ориёҳои бостонӣ ниёгони Наврӯзанд. Вожаи ориёӣ-дарӣ будани худи истилоҳи Наврӯз шаҳодат аз он медиҳад, ки тоҷикон дар саргаҳу сароғози фарҳангу таърихи тамаддуни башарӣ қарор доштанд. Фалсафа ё худ ҳикмати Наврӯз; пиндори нек, гуфтори нек ва рафтори нек аст. Покӣ, некӣ, ростӣ, баробарӣ, тавозуну эътидол (гармония), эҳё шудан ва пирӯзии некӣ бар бадӣ, рушноӣ бар торикӣ асоси фалсафаи Наврӯзро ташкил медиҳанд. Оинҳои поку неки наврӯзӣ; покӣ, некӣ, ростӣ аз андешаву афкори поку неки ниёгони поктинату несиришт, равшанзамиру рушанрой ва некманишу ваҳдонифитрати мо тоҷикон падид омадаю зуҳур ба олами ҳастӣ намудааст, ки дар худ баландтарин мақом ва поя, ғояҳои олии раиятпарварӣ, ваҳдату ягонагӣ ва мардумсолориро таҷассум мекунад. Ҳикмати Наврӯз дар принсинҳои олии он: покию некӣ, ростӣ, баробарию бародарӣ таҷассум ёфтааст, ки метавон принсипҳои аввалину асосии мардумсолорӣ (демократия) номид. Ниёгони инсондӯсту раиятпарвари мо сар карда аз нахустодам Каюмарс, Афридуну Ҷам, Дорюшу Доро, Кайхусраву Куруши Кабир, Сосониёну Сомониён то ба имрӯз фақат покию некӣ, ростию баробарию бародарӣ – яъне ғояҳои олии гуманистиро оини хеш қарор дода, чун ливои пирӯзии Наврӯз бар афсурдагию парешонӣ ва сардию торикӣ, ҳамеша ҷилвагар доштанду фархундаҳолию фарзонагӣ ва фараҳмандию фаррухрӯзгориро сарсилсилаи оини Наврӯзӣ сохтаанд.
Ҳикмати Наврӯз пеш аз ҳама покию покизагӣ, озодию озодагӣ, соҳибаслу табии будан бо табиату коинот ва қавонини он созгорӣ доштану худро ҷузъи таркибию ҷудоинопазир ва бевоситаи олами ҳастӣ шуморидани инсон аст. Ба таври дигар покии зоҳиру ботин, покӣ дар ҳама ҷову ҳама чиз ва ҳама вақт, дар ҳама ҷанбаҳои ҳаёти инсонӣ, луқмаи ҳалол аз ранҷи заҳмати худ, ростию росткорӣ, ростқавлӣ, сидқ дар аҳду паймон, адлу инсоф, таодул ва мувозинат дар муносибатҳо; оилавӣ, бо мардум,муомилот– доду гирифт, қарз додан, бахшишу сахо кардан, пардохтани ҳаққи хизматчиёну музддурону ранҷбарон ва дигар паҳлӯҳои ҳаёти инсонӣ мебошад. Ғояи асосии оини наврӯзӣ ин талқини идеяҳои олии гуманистӣ – инсондӯстӣ, даст ёфтан ба ҳаёти бошууронаю бошарафона, амну осоиш ва фараҳ дар зиндагии дунявӣ – дар олами моддӣ мебошад. Меҳвари аслии Наврӯз ин инсон аст, инсони озод, бошараф, инсони комил,озодруҳу озодравон ва озодфитрату некманиш.Дигар паҳлӯи ҳикмати наврӯзӣ ин эътидол аст. Эътидолу тавозун дар ҳама ҷову ҳама чиз ва ҳама вақт. Мувозинату баробарӣ,назму низом, адолат, мутавозинӣ дар корҳо ва амалҳо, асолат ва руҷуъ ба асл кардан, рӯ овардан ба асли хеш, ба назми азалии рӯзи офариниши олам мебошад, ки ҳама чиз дар ҳама ҷо дар мувозинати мутлақ (обсолютная гармония) қарор дошт ва дар муносибати миёни инсону табиат эътидолу мувозинати кулл ҳукмрон буд. Чаҳор унсур ё нахустмабдаи олами ҳастӣ дар муносибати созандаву ҳаётзо қарор доштанд на муносибати инкоркунандаву тахрибкунандаи якдигар. Замоне ки об бо оташ ва хок бо бод ба ҳам меомаданд. (ин ишора ба даврони белоишӣ – артезишн аст). Бо як ҳарф ҷашни Наврӯз, ҷашни эътидолу баробарӣ, мавзунию мувозинат, назму низом ва адолати саросарӣ дар муносибати одаму олам ва кулли коинот буда асли он айёми таҷаллии қудрату ҷалоли офаридгор-зебогии табиату мавҷудот аст. Ҳавзаи тамаддуни ҷашни бостонию оламгири Наврӯз макони баромад ва сарчашмаю сароғози тамаддуни таъриху фарҳанги башарӣ ба ҳисоб меравад ба ин маънӣ ки оғози ибтидои пайдоиши оламро аз замони офариниш шуруъ мекунад. Наврӯз оғози олам аст, зодрӯзи оламу одам ва ҳастист, он як ҷашни оддӣ нест, як фарҳанг аст ва хато нест агар гӯем, ки як тамаддун аст. Наврӯз рамзи покию некӣ ва пирӯзист. Қабл аз ҳама рамзи эҳё ва бедории инсону табиат аст, пайғоми ҳаёти нав, сарабзию хуррамӣ, рушду нумуъ ва фархундаҳолию фараҳ аст. Оини озодагию озодагон, фарзонагию фарзонагон, гаронбаҳотарину пурарзиштарин мероси фарҳангии миллати тоҷик, ҳумоюнтарину хуҷастатарин ҷашни мардумони ориёитабор ва рукни аслию муҳими худшиносии миллист, зеро ҷавҳари аслии Наврӯз ин инсондӯстию таҳаммулгароӣ, ҳамдигарпазирӣ, ваҳдату баҳамоӣ, асолат ва руҷуъ кардан ба асл аст. Наврӯз ҷашни инсони комил, ростин, нексирату нексиришт, некандешу некманиш аст, ки дар ҳама ҳол эътидолро риоя мекунад. Ба як ҳарф шиору машъали Наврӯз: «пиндори нек, гуфтори нек ва рафтори нек» аст, ки далели ин гуфтаҳоянд.
Наврӯз тантанаи руҳи мардуми ориёист, руҳи озоду равони пок, сиришти неку, хиради ростин ва роҳи ростон. Ҷавҳари ҷашни Наврӯз аслан ҳикмат аст, ҳикмати зиндагӣ, зиндагии бошарафона ва бархурдорӣ аз одамият, он фалсафаи зиндагӣ ва ҷаҳонбинию ҷаҳоншиносии ориёнажодон аст, ки дар пояи ахлоқ ва хирад бунёд гардидааст, ки он тарбияи инсони комилро тақозо дорад. Наврӯз фарҳанг ва фалсафаи озодону озодагон, пирӯзии фарзонагон аст ва аз ҳар манзар, ки бингарӣ, ростӣ, покию некӣ ва софию сафост ва аз сиёҳию бади дар ӯ ҳеҷ нишоне нест.
Чуноне ки аз сарчашмаҳои таърихӣ бар меояд,доктринаи асосии ахлоқӣ-эстетикии Ориёиҳои бостон, кафолати ҳаёти некро дар дунё ва наҷоти руҳи инсонро дар охират маҳз дар риояи адолат ва эътидол дар умури рузмарраи дунёӣ маънидод мекунад.Чуноне ки қайд кардем Наврӯз оғози оғозҳост, ҷашни офариниши олам аст ва ҳеҷ гуна иртиботу ихтилофе бо ҳеҷ гуна дину мазҳаб ва равияю фирқае надорад, чунки он муқаддамтар аз кулли адён аст ва он замоне зуҳур ба олами ҳастӣ намуд, ки ҳоло масоили дин ва эътиқод дар миён набуд. Инсон нав ба олами моддии ҳасти по гузошта буду дар асрори офариниши олам ва қавонини он акнун ба андеша пардохта буд ва барои худ роҳи дурусти зиндагиро меҷуст ва мекушид, ки бо табиату коинот ҳамсону ҳамрадиф бошад. Азбаски инсон танҳо аз даврони беолоишӣ берун омада буд ҳоло тафаккури ӯ поку тоҳир буд, бо хаёлоти мағшуш олуда нагашта буд, биноан ягона афкори ӯ паймудани роҳи росту ҳақиқат, некию покӣ буд ва ба ҳар сон, ки метавонист аз каҷию торикӣ ва бадӣ, дӯрӣ меҷӯст. Гуё ин ҳарф аз тинати поку сиришти неки ниёгони мо берун меомад: “Эй Аҳуро моро аз душман, хушксолӣ ва дуруғ наҷот деҳ”.
Инчунин ҳамаи 5 китоби Авасто бо ин суханон тамом мешаванд: “Роҳ якест ва он роҳи ростист, дигар ҳама роҳҳо бероҳаанд”. Робиндранат Такур барои чунин хусусиятҳои мардуми ориёӣ ин тавр ибрози назар мекунад: “Онҳо мехостанд бо нерӯи маниши пок ва эътимод ба нафс истиқомати ҷаҳонро обод ва аз неъмати Хурдод баҳраманд шаванд, то дар ҷаҳони дигар низ ба бахшоиши Амрдод комраво гарданд”. Ниёкони мо дуруғгуиро хислати зишттарин медонистанд. Ҳеродот низ инро таъкид кардааст, ки ориёиёни бостон ба фарзандони худ аз овони кудакӣ се чиз меомӯхтанд: “аспсаворӣ, тирандозӣ ва ростгӯӣ”. Гуноҳе, ки дар дини маздоясно нобахшиданист, дуруғ мебошад. Дар Меҳряшт беҳтарин подош барои ростгӯ ва шадидтарин ҷазо барои дурӯғгу муайян шудааст. Мувофиқи он эзиди Меҳр дурӯғгу ва аҳдшиканро ба доғи фарзандонаш менишонад. хонаашро вайрон, хайру баракат аз хонумонаш мебардорад, аз хушиҳои Фзиндагӣ маҳрум менамояд. Тарзе ки аз гуфтаҳои боло маълум мешавад, ягона оини Наврӯз ин ростӣ, покӣ ва некист. Аввалан покӣ дар ҳама ҷо ва ҳама чиз, эътидол дар ҳама корҳо. Некӣ кардан, авфу бахшиши гуноҳон, атову бахшишу саховат кардан, ёрӣ ба ниёзмандону дастгирии дармондагон, дурӣ ҷустан аз аъмоли ношоиставу пайвастан ба накукорон, парҳез аз афкору гуфтори нописанд, муносибати нек бо ҳамсоягону ноошноён, ҳамапазирию таҳаммулгароӣ, ҳамзистии осоишта дар сулҳу ваҳдат, покии манзилу макон, тан, рӯҳ ва ҷону имон. Дурустию ростӣ дар аҳду паймон, пардохтан ба ободкориву созандагӣ ва амсоли инҳо. Ба як сухан боз ҳамон фармуда ё шиори Авасто: “Пиндори нек, гуфтори нек ва рафтори нек” ё фармудаи аз ҳама ҷолиби он: “Роҳ якест ва он роҳи ростист, дигар ҳама роҳҳо бероҳаанд” ёд меояд. Дар фароварди сухан овардани як нуктаи басе ҷолибу дар айни замон дархурдеро аз китоби гаронмояи Асосгузори сулҳу Ваҳдати миллӣ, Пешвои Миллат, Призиденти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар тақвияти ҷамъбасти мавзӯъ ба маврид медонем, ки чунин аст: “Он халқ хушбахту ҷовид аст, ки бо ниёкони худ пайванди ногусастанӣ дорад”. Он халқ боз бештар сарбаланду сарфароз аст, ки дар ҳар мавриди сахту осон барои машварат ба ниёкони худ рӯ оварда ва ҳамеша дар пайи он бошад, ки ба хазинаи пурбаҳои андӯхтаи гузаштагонаш аз худ чизе илова намояд.
Холов Ш.А.
мудири Шуъбаи масъалаҳои фалсафии дини
ИФСҲ ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ
мудири Шуъбаи масъалаҳои фалсафии дини
ИФСҲ ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ