Давлат чист? Чаро бидуни қудрат созвораи иҷтимоӣ тақвият намеёбад? Ё худ барои чӣ мубаллиғини Шӯравӣ бо мафҳуми “геополитика” ошно набуданд? Барои посух ёфтан ба суолҳои матраҳшуда осори илмии яке аз уламои ватанӣ, доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор, узви ҳақиқии Академияи илмҳои Амнияти умумиҷаҳонии дастаҷамъона, генерал-майори милитсия, собиқ Раиси Академияи ВКД ҶТ ва айни замон сарходими илмии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ Маҷидзода Ҷӯрахон Зоирро мавриди баррасӣ қарор медиҳем. Номбурда дар китоби “ТОҶИКОН, аз давлати Сомониён то давлатдории соҳибистиқлол” вижагиҳои хоси ҳукумат ва қудратдории тоҷиконро таҳқиқ намуда, ба хулосае меояд, ки давлат чун падидаи иҷтимоӣ фақат тағйирёбии силсилаҳои ҳоким набуда, балки бо дарназардошти муҳтавои хеш тамоми ақшори дар иҷтимоъ муттаҳидшударо дар бар мегирад.

  Маҷидзода Ҷӯрахон зимни таҳқиқи давлатдорӣ аз афкори утопиявии бархе аз андешамандон чун Томас Мор (Утопия), Томазо Кампанелла (Шаҳри Офтоб) ва амсолашон истифода карда, ба як хулосаи муайян меояд, ки ҳакимони зикршуда дар пайравӣ аз Афлотун ҷиҳати тасвири ҷомеаи хаёлӣ аз ҳад гузаштаанд. Илова бар ин, пайванди ногусастании байни ҷаҳонбинӣ ва моделҳои пешниҳоди давлатдорӣ чун саркӯбгари қудрати давлатӣ зербинои илзомомези Иммануил Кант аст, ки яке аз фаслҳои рисолаашро “Дин танҳо дар ҳудуди ақл” номидааст , аммо ҷиҳати дарки калидвожаҳое чун қудрат, давлат, сиёсат, иҷтимоъ ва ғайра бояд истилоҳи ҳамоҳангеро интихоб мебояд кард, ки нигошта бо илм бархурд пайдо накунад. Масалан, қудрат сиёсӣ аст ва онро давлатӣ пиндоштан аз ғалатҳоест, ки зимни таҳқиқ бар хеш раво мебинем. Ба наздикӣ ҷиҳати нашр мақолае оварданд, ки “Амири беватан” унвон дошт, аммо амир қаблан ватандор аст ва агар дар ҳоли фирор қарор дошта бошад, пас ӯро амири фирорӣ бояд гуфт, на амири беватан, чунки амир дар ҳеҷ сурат беватан намегардад. Вале бояд иқрор кунем, ки олиҷаноб Иммануил Кант, ки дар Ғарб инқилоби маънавиро роҳандозӣ кард, рӯоварие бас иғвогарона ба динро ошкор гардонид, чунки иғво аз хотири мудохила аст ва онро беш аз пеш дар пӯшиши дину мазҳабҳо истифода намуда, барои миллатҳои оҷиз таҳмил мекунанд, аммо ҳадаф аз таҳияи инчунин мақсадҳои стротегии як абарқудрат абарқудрати дигар аст. Бинобар чунин суратпазирии ҳадафҳои геополитикӣ кишварҳои бидуни коркард содиркунандаи ашёи хом чун Сурияву Либия ва Ироқу Афғонистон ба яке аз марказҳои таваҷҷуҳи ҷаҳониён мубаддал карда мешаванд, ки дар марзҳои онон гуруҳҳои террористӣ фаъолият мекунанд. Онҳо таҳияшуда аз ҷониби хадамоти мустағбираи кишварҳои дорои қудратҳои ҷаҳонӣ ҳастанд ва миссияи онон низ аз тезутунд намудани авзои сиёсии ҷаҳон иборат мебошад. Суйиистифода шудани дину мазҳаб низ аз хотири ҷалб намудани афроди мазҳабӣ нисбат ба мақсадҳои геополитикӣ буда, амалан татбиқ сохтани ормонҳои сиёсии абарқудратҳост. Геополитика дар замони муосир силоҳе дар дасти қудратҳои ҷаҳонӣ аст, ки бартарии иқтисодиву фарҳангии худро аз соири давлатҳо таъмин намуда, ҷиҳати татбиқи он боз раванди дигареро бо унвони “ҷаҳонисозӣ” бар дӯши кишварҳо вогузоранд. Дигар калидвожаҳое ҳастанд, ки аз дидгоҳи давлат ва ҳуқуқ дар чандин маънӣ истифода мегарданд, аммо истифода аз истилоҳи “давлатдорӣ” ба қавли доктори илмҳои ҳуқуқшиносӣ Ҷӯрахон Маҷидзода бояд бамаврид бошад. Диди тамаддунии типологияи давлат, ба қавли Маҷидзода Ҷ.З., дар таълимоти Арнолд Тойнби зимни баррасии тамаддунҳои худмухтор баррасӣ ёфтааст. Мавсуф бо истифода аз баъзе критерияҳо, чун дин боз 13 тамаддунҳои мустақилро ҷудо карда, дар баробари тамаддуни арабӣ эрониро низ зикр менамояд . Аммо ҷомеашиноси рус Нерсесянс В. С. бар ин бовар аст, ки дар таълимоти Тойнби норасоии таҳқиқ дар соҳаи ҳуқуқ ва давлат мавҷуд аст. Аз ин рӯ, бо такя ба таълимоти мазкур имкон надорем, ки типологияи мушаххаси давлат ва ҳуқуқро таҳия кунем .

  Бо дарназардошти чунин бархурдҳо дар миёни ҷомеашиносони Ғарбу Шарқи Аврупо Маҷидзода Ҷӯрахон ба чунин хулосае меояд, ки танҳо бо омӯхтани баррасӣ намудани дидгоҳ ва аксуламалҳое, ки дар ду мактаби ҷомеашиносӣ мушоҳида мешаванд, имкон пайдо мекунем, ки назария ва шаклгирии давлат ва ҳуқуқро дар ҷомеаи Тоҷикистон аз диди дуруст пажӯҳиш намоем.

 

Ширин Қурбонова,
муҳаққиқ

Машраби Абдуллоҳ,
рӯзноманигор