Таджикистан, страна с богатым историческим разнообразием культур и религий, выбирая светскую модель развития, демонстрирует свою приверженность общечеловеческим ценностям, в том числе религиозной толерантности. Поскольку ислам является преобладающей религией, в стране наблюдается различная степень гармонии и напряжения между различными религиозными общинами.

      Концепция религиозной толерантности в Таджикистане глубоко укоренена в истории страны и отражена в ее законодательной базе. Мы знаем, что до прихода ислама не только на территории современного Таджикистана, но и во всей Центральной Азии были распространены различные религии и культы, такие как зороастризм, зурванизм, митраизм, манихейство, буддизм, маздакизм, иудаизм, христианство и т.д. То есть, терпимое отношение к представителям различных религий также имело место. В определенные отрезки периода господства ислама, особенно в периоде так называемого «мусульманского ренессанса» представители различных религий и конфессий жили, работали, творили, даже занимали высокие государственные посты, между духовенством и богословами различных религий проводились научные диспуты, в которых по различным вопросам иногда победу одерживали представители других религий.

     Но, в зависимости от политических, социальных и идеологических условий в истории нашего региона, также можно наблюдать вражду, непримиримость, кровавые конфликты не только между представителями различных религий, но и конфессий одной религий. Особенно в исламе это нетерпимое отношение между представителями суннитских и шиитских направлений и толков. Даже внутри одной конфессии – суннитского толка, который имеет четырёх правоведческих школ – ханафизма, шафеизма, ханбализма и маликизма часто возгорались очаги конфликта, которые заканчивались кровопролитиями.

     Идеи толерантности, призыв к мирному сосуществованию различных религий, конфессий и верований можно обнаруживать в религиозных текстах, философских произведениях, богатом литературном наследии наших предков. Ханафитский мазхаб до сих пор считается наиболее толерантным мазхабов в исламе, так как опирается на разум и с уважением относится на национальные особенности мусульман (урф). В Таджикистане веками бок о бок мирно живут представители и ханафитского суннизма и исмаилитского шиизма, что показывает межконфессиональную толерантность. Особую роль в формировании религиозной толерантности, по нашему мнению, сыграли различные суфийские концепции. Пик толерантных идей мы можем наблюдать в идеях и стихах великих поэтов, суфиев-мистиков Абульмаджда Санаи, Фаридаддина Аттара и Джаладиддина Балхи-Руми.

Санаи пишет:

«Ты» и «я» раздваивают человека,

Без «я» и «ты» я – ты, а ты – я.

Избегай (слов):

«Это ты, это я» и не привязывайся к таким словам.

«Ты – это ты, а я – это - я» - начало раздора,

Ты – так, а я – этак – все это (болтовня)».

      То, что одну цель различные люди, народы, языки, религии называют по-разному, Дж. Балхи искусно показывает на примере многих суфийских притч как «Спор о слоне», «Моисей и пастух», «О винограде» и т.д. В свою очередь, «Джалалиддин Руми является плюралистом по отношению к различным религиям и конфессиям. Его плюрализм выражается в том, что он конечной целью всех религий считает достижение Истины, под которой понимается Бог. То есть, Бог один, а пути к нему разные.

Ҳар набиву ҳар валиро маслакест,

Лек то Ҳақ меравад, ҷумла якест.

(У каждого пророка и посланца есть свой путь

Но поскольку они доводят до Истины, постольку все они едины)».

       Глядя на современные реалии, прежде всего, мы опираемся на конституцию, нормативно-правовые акты, международные декларации и хартии, согласно которым толерантность, особенно религиозная, объявлена общечеловеческой ценностью современной цивилизации. Конституция Таджикистана гарантирует свободу совести и религии, позволяя гражданам самостоятельно определять свою религиозную принадлежность. Эта правовая защита является краеугольным камнем построения общества, в котором представители различных вероисповеданий могут мирно сосуществовать. Проблема толерантности, воспитание подрастающего поколения в соответствии требованиями современных ценностей, веротерпимость также рассмотрены в различных концепциях и стратегиях  по религии, борьбе с экстремизмом и терроризмом, таких отраслевых законах как «Закон о свободе совести и религиозных объединениях», «Закон об упорядочивании обрядов, традиций и обычаев», «Закон об ответственности родителей по воспитании детей» и т.д. Позиция правительства в отношении религиозной толерантности заключается в официальном признании и поддержке плюрализма. Государственная политика направлена на поддержание светскости и предотвращение религиозного экстремизма, обеспечивая деятельность религиозных объединений в рамках закона. Эти меры призваны создать атмосферу взаимного уважения между последователями различных религий и конфессий.

Различные общественные организации, сами религиозные объединения также в сотрудничестве с Комитетом по делам религии стараются пропагандировать религиозную толерантность, установить доверительное отношение между последователями различных религий и конфессий, сотрудничать друг с другом.

Например, в течении нескольких лет по инициативе Душанбинской Епархии РПЦ проводились конференции (Иоанновские чтения) на тему «Христианство и ислам», с 2015 по 2019 гг. были изданы три выпуска «Душанбинского альманаха. Взаимодействие религиозных и культурных традиций» в г. Москве. (Кстати, эти мероприятия проводились в Исмаилитском центре)

        В 2019 г. в Душанбе прошел первый Межконфессиональный Фестиваль – «Таджикистан наш общий дом».  https://cabar.asia/ru/mezhkonfessionalnyj-festival-v-dushanbe-tadzhikistan-nash-obshhij-dom

Регулярно в научных учреждениях и ВУЗ-ах проводятся конференции, семинары и круглые столы посвященные темам религиозной толерантности, веротерпимости, свободе совести и значению светского государства и секуляризации. Например Виркани М. Элементы толерантности в исламских учениях: история и современность. // Религия и гражданское общество: проблема толерантности (Материалы круглого стола. 16 декабря 2021). Душанбе: РТСУ. 2022.

Освещение в СМИ:

         В рамках проекта «Поддержка освещения и продвижения свободы убеждений (SCARF)» насколько я знаю были опубликованы несколько брошюр и инструкций для журналистов. Различные СМИ освещали проблемы свободы убеждения, мирного сосуществования представителей различных вероубеждений в Таджикистане. Журналисты Махина Давлатова 12 материалов, Мавзунаи Мухаммади 5 материалов, Фарзона Муроди 10.

Создание Комитета по делам религии, упорядочению традиций, торжеств и обрядов при Правительстве Республики Таджикистан, Государственного учреждения «Центр исламоведения при Президенте РТ», Исламского института Таджикистана имени Имома Азама, принятие законов Республики Таджикистан «Об упорядочении традиций, торжеств и обрядов», «О свободе совести и религиозных объединениях», «Об ответственности родителей за обучение и воспитание детей», регистрация 4-х тысяч религиозных объединений, то есть мечетей, организация коллективных поездок граждан для совершения хаджа относятся к этим начинаниям.

      Как отметил наш Президент во время своего выступления на встрече с активистами, представителями общественности и религиозными деятелями страны 09.03.2024:

«Сегодня в Таджикистане на каждые 1800-2000 граждан приходится одна мечеть, в то время как в других государствах-членах Содружества Независимых Государств этот показатель составляет 3-3,5 тысячи, а в других развитых странах мира 5-5,5 тысячи.

В стране свободно осуществляют деятельность один исмаилитский центр, два комитета по развитию исмаилитских центров и 67 неисламских религиозных организаций».

Однако реальность иногда может противоречить этим идеалам. Хотя конкретных и открытых случаев нетерпимого отношения не наблюдается без каких-либо провокационных постановок, но рост экстремистской пропаганды посредством различных внешних СМИ, социальными сетями также называют фактором, способствующим снижению уровня толерантности в обществе.

      Таким образом, Таджикистан стремится поддерживать религиозную толерантность посредством своей конституционной и правовой базы, практическим внедрением этих принципов. Путь к истинной религиозной гармонии требует не только законов, но и образования, диалога и коллективной приверженности пониманию и уважению многообразия конфессий, составляющих идентичность нации, к усовершенствованию которых стремится наше государство и общество.

 

     Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистони соҳибистиқлол, ба таври райпурсии умумихалқӣ, ки барои эъмори давлати мустақили миллӣ ва пешравии тамоми ҷанбаҳои ҳаёти мардуми кишвар заминаи мусоиди ҳуқуқӣ фароҳам овардааст, яке аз дастовардҳои муҳимтарини мардуми мо мебошад.

    Чуноне Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ, Пешвои муаззами миллат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар паёми навбатии худ ба Маҷлиси Олӣ таъкид намуданд,”амалӣ намудани меъёрҳои Конститутсия ба мо имкон дод, ки пояҳои устувори ҷомеа ва давлатро созмон диҳем, сулҳу оромӣ, суботи сиёсӣ ва ваҳдати миллиро таҳким бахшем, рушди устувори иқтисодии кишварамонро таъмин намоем, барои ҳар як шаҳрванди мамлакат шароити зиндагии арзанда ва инкишофи озодонаро муҳайё созем.

Бинобар ин, пешниҳод кардданд, ки соли 2024 ба ифтихори 30 солагии қабули Конститутсия, ин санаи бисёр муҳими таърихӣ «Соли маърифати ҳуқуқӣ» эълон карда шавад.”

Ҳамзамон, Пешвои муаззам қайд намуданд, ки“Бояд гуфт, ки дар раванди бунёди ҷомеаи пешрафта ва адолатпарвар масъалаи ташаккули маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон нақши калидӣ дорад”.

     Ҷиҳати иҷрои нуктаҳои паём, муҳимтарин роҳи ташаккули сатҳи маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон дар замони муосир, ин баланд бардоштани маърифатнокии шаҳрвандон ва истифодаи имкониятҳо дар ҷустани чораҳои ҳуқуқӣ ҳангоми танзими низоъҳои ҷамъиятӣ мебошад. Дар натиҷа тафаккури ҳуқуқии шарвандони ҷомеа ташаккул ёфта, дар навбати худ нигоҳи ҳуқуқии шарвандони Тоҷикистонро куллан тағйир медиҳад.

      Аз ин лиҳоз, тарбияи ҳуқуқӣ ва тарбияи кадрҳои ҳуқуқӣ ҳамчун роҳи баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ ва механизмҳои ҳуқуқӣ дар ҳаёти ҳаррӯзаи ҷомеа бояд яке аз вазифаҳои муҳими сиёсати давлатӣ дар соҳаи маърифатнокии ҳуқуқӣ гардад.

Дар Тоҷикистон сиёсати давлатӣ бо назардошти паём дар самти баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ ва таълиму тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандон дар асоси санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ, аз ҷумла фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 9 апрели соли 1997, № 691 "Дар бораи сиёсати ҳуқуқӣ ва таъмини тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон", қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 22 августи соли 1997, №383 "Дар бораи баъзе чораҳои беҳтар намудани тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандон ва кори ҳуқуқӣ дар ҷумҳурӣ", қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 3 марти соли 2006, № 94 "Дар бораи тасдиқи Консепсияи миллии тарбия дар Ҷумҳурии Тоҷикистон" ва фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 6 феврали соли 2018, №1005 "Дар бораи Консепсияи сиёсати ҳуқуқии Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2018-2028" ва Барномаи таълим ва тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2020-2030, ки бо қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз "27" ноябри соли 2019, № 599 тасдиқ карда шудаанд, амалӣ карда мешавад.

       Дар санадҳои зикргардида қайд карда мешавад, ки сатҳи баланди маърифати ҳуқуқӣ ва тарғиби ҳуқуқӣ шароит фароҳам меорад, ки шаҳрвандон аз ҳуқуқҳои худ истифода баранд, масъулият дошта бошанд ва ба имкониятҳои баробар, аз ҷумла имкониятҳои ҳуқуқӣ тавассути волоияти қонун дастрасӣ дошта бошанд, ки ҷиҳати расидани Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳадафҳои ворид шудан ба қатори давлатҳои пешрафтаи ҷаҳонӣ мусоидат намояд.

Ташаккули маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон дар ҳар як кишвар ба таври гуногун сурат мегирад. Ва аксар вақт ба ин раванд хусусиятҳои таърихии рушди давлат таъсир мерасонанд. Аммо шубҳае нест, ки ҳар як ҷомеа мехоҳад бехатар зиндагӣ кунад ва маҳз барои ҳамин идеали рафтори ҳуқуқии худро ба вуҷуд меорад, ки мундариҷаи дохилии он ба арзишҳои муайяни ҳуқуқӣ асос ёфтааст.

        Аз ин рӯ, муваффақияти масъалаҳои мазкур бештар аз сатҳи маърифати ҳуқуқӣ ва фарҳанги ҳуқуқии шаҳрвандон вобаста аст. Фаъолияти ҳуқуқии шахс, мавқеи воқеии шаҳрвандии он, ҳассосият ба дигаргуниҳои демократӣ омилҳои муҳимтарини ноил шудан ба ҳадафҳои пешбинишуда мебошанд.

Дар зеҳни одамон бояд эътиқод пайдо шавад, ки танҳо шахсе, ки дониши ҳуқуқӣ дорад ва дар амал татбиқ кардани онҳоро медонад, шахси фарҳанги ҳуқуқӣ ва маълумоти ҳуқуқӣ  ҳисобида мешавад.

Фарҳанги баланди ҳуқуқӣ ҳамчун маърифати ҳуқуқии хуб инкишофёфтаи шахс, асоси ҷомеаи демократӣ ва нишондиҳандаи камолоти низоми ҳуқуқӣ мебошад. Бо дарназардошти воқеиятҳои муосири сиёсиву ҳуқуқӣ, таъмин намудани барномаи мақсадноки тадбирҳо ҷиҳати ба таври куллӣ беҳтар намудани таҳсилоти ҳуқуқӣ ва фарҳанги ҳуқуқӣ дар кишвар, тарғиби донишҳои ҳуқуқӣ дар ҷомеа муҳим мебошад.

Ташаккули маърифати ҳуқуқӣ, баланд бардоштани сифати тайер кардани кадрҳои ҳуқуқиро талаб мекунад. Яке аз роҳҳои таъмини сифати таҳсилоти ҳуқуқӣ такмил додани раванди таълим, навсозии барномаҳои таълимӣ ва барномаҳои нав мебошад.

Баланд бардоштани сатҳи маърифати ҳуқуқӣ, таълим ва тарбияи ҳуқуқии шаҳрвандон яке аз самтҳои афзалиятноки сиёсати ҳуқуқии Тоҷикистон буда, ба воситаи мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо, шаҳрвандон ва ҷалби воситаҳои ахбори омма амалӣ карда мешавад.    

Ба таври мунтазам амалӣ намудани тарғибу ташвиқи санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ба сатҳи баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон мусоидат менамояд ва шароит фароҳам меорад, ки онҳо аз ҳуқуқҳои қонунии худ истифода баранд, дар асоси қонун ҳуқуқҳои худро ҳифз намоянд ва уҳдадориҳои бо қонун танзимшавандаро ба иҷро расонанд.

       Роҳҳои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ бо дар назар доштани арзишҳои ахлоқӣ, фарҳанги миллӣ, мероси таърихӣ, одату арзишҳои миллӣ ба амал бароварда мешавад. Дар ин раванд, диққати махсус ба интихоби мушаххаси гурӯҳҳои аҳолӣ, ки бо сабаби дар сатҳи паст будани маърифат ва шуури ҳуқуқӣ ё надоштани имконияти гирифтани иттилооти ҳуқуқӣ, ки дар ҳолати осебпазир қарор доранд, бояд равона гардад.

Тарбияи кадрҳо ва баланд бардоштани маърифати  ҳуқуқӣ имрӯз набояд танҳо аз рӯи принсипи талаботи субъектони ҳуқуқ, балки ба урфу одатҳо ва арзишҳои баланди миллӣ  асос ёфта бошанд, амалӣ шавад. Дар амалияи маърифати ҳуқуқии муосир зарур аст, ки меъёрҳои ҳуқуқ, рафтори ҳуқуқӣ ва татбиқи манфиатҳои ҷамъиятӣ ва шахсӣ ва эҳтиёҷоти ягонагӣ ва ҳамкории зичро ба вуҷуд оранд ва ҳавасманд кунанд.

Ҳамзамон, ба назари мо, тавсия дода мешавад, ки тамоми кушишҳои тарбиявиро ба ташаккули чунин рафторҳое равона созем, ки муборизаи шадиди дохилӣ байни ангезаҳои иҷтимоӣ-муфид ва шахсӣ дода нашаванд, балки натиҷаи чунин ангеза ба монанди ризоият ва тасдиқи шахс аз амалҳое, ки аз меъёрҳои ҳуқуқӣ бармеоянд, бартарӣ дошта бошанд.

Инчунин, барои мо хеле муҳим аст, ки фаҳмиши ҳуқуқро дар тамоми қишрҳои аҳолӣ ҳамчун воситаи муассиртарини танзими иҷтимоии муносибатҳо, табақабандии иҷтимоии ҳама ва ҳама, механизми ҳамоҳангсозии манфиатҳои гуногуни иҷтимоӣ, ки тамоми ҷомеа бояд ба фаъолияти беҳтарини он манфиатдор бошад, ҷорӣ намоем.

       Тамоми низоми таълими ҳуқуқӣ бояд ба табақаҳо ва гурӯҳҳои гуногуни иҷтимоӣ мутобиқ карда шавад, яъне категорияи объекти тарбияи ҳуқуқӣ бояд аз ҷониби сохтори муосири иҷтимоии ҷомеа муайян карда шавад, ки комилан ҳамаи категорияҳои аҳолиро дар бар мегирад – аз кудакони томактабӣ, то нафақахӯрон.

       Ҳангоми гузаштан ба ҷанбаҳои амалӣ, бояд қайд кард, ки тарбияи ҳуқуқӣ бояд ба тарбияи рафтори қонунии фаъоли шахс ва эҳтиром ба қонун бошад. Аз ин рӯ, дар тамоми қишрҳои аҳолӣ ҷорӣ намудани фаҳмиши махсуси ҳуқуқ ҳамчун воситаи муассиртарини танзими иҷтимоии муносибатҳо, табақабандии иҷтимоии ҳама ва ҳама, механизми ҳамоҳангсозии манфиатҳои гуногуни иҷтимоӣ, ки тамоми ҷомеа ба фаъолияти беҳтарини он манфиатдор аст, хеле муҳим аст.

Чуноне Президенти Академияи миллии илмои умурии Тоҷикистон муҳтарам Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт дар яке аз баромадҳои худ дар ҷаласаи олимони Академия қайд карданд, таълим ва тарбияи ҳуқуқӣ, ташвиқу тарѓиби он барои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон, тибқи паём ҷузъи ҷудонашавандаи вазифаи олимон ва зиёиён дар амалӣ гардидани паёми Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва сиёсати ҳуқуқии давлат буда, дар робита бо тарбияи сиёсӣ, ахлоқӣ, меҳнатӣ, эстетикӣ ва намудҳои дигари тарбияи инсон бояд анҷом дода шавад.

Дар ҳамин асно, диққати махсус ба интихоби мушаххаси категорияиҳои аҳолӣ, ки бо сабаби дар сатҳи паст будани маърифат ва шуури ҳуқуқӣ ё надоштани имконияти гирифтани иттилооти ҳуқуқӣ, ки  дар ҳолати осебпазир қарор доранд, бояд равона гардад.

Дар ҳамин раванд ба баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон иҷрои бечуну чарои Қонуни  Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросим дар  Ҷумҳурии Тоҷикистон”, мусоидат менамояд, ки он 8 июни соли 2007 қабул гардид. Қонуни ёдрасшуда ба таъмин намудани нуфузи бештари суннатҳои фарҳангиву арзишҳои мардумӣ ва боз ҳам устувор гардонидани пояҳои давлатдории миллй ва дар самти ба низому тартиб даровардани маросиму ҷашнҳои милливу динӣ нақш гузошт. Қонун бо тақозои рушди ҷомеа, низоми анъана ва ҷашну маросимро танзим намуда, ба ҳифзи арзишҳои асили фарҳанги миллӣ ва эҳтиром ба суннатҳои мардумӣ барои баланд бардоштани сатҳи иҷтимоию иқтисодии ҳаёти шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон равона гардидааст.      

Ҳамзамон, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд” барои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии фарзандон ва худи  падару модарон ва дигарон нақши ҳалкунанда дорад. Зеро ояндаи давлату миллат ва ҷомеъа аз ҷавонон вобастагӣ дорад. Мақсади Қонуни мазкур пурзӯр намудани масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд дар рӯҳияи инсондӯстӣ, ифтихори ватандорӣ, эҳтироми арзишҳои миллӣ, умумибашарӣ ва фарҳангӣ, инчунин ҳифзи ҳуқуқу манфиатҳои фарзанд мебошад.

Ҳамин тариқ, самаранокии роҳҳои баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон аз он вобаста хоҳад буд, ки мақомоти дахлдор ва мо чӣ гуна ҷомеаро ба худидоракунӣ дар сатҳи баланд бардоштани маърифатнокии ҳуқуқӣ омода менамоем.

Дар охир бояд қайд намуд, ки барои иҷрои паёми таърихии Пешвои муаззами миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон, ки соли 2024-ро, соли “маърифати ҳуқуқӣ” эълон намуданд, ҳама мо тамоми чораҳоро бобати баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандони ҷумҳурӣ андешем ва ҷиҳати дар амал татбиқ гардидани  ин нуктаҳои паём, бо мақомотҳои марбутаи давлатӣ дар ҳамкорӣ бошем.

 

 

 

Бобоҷонзода Исрофил Ҳусейн

Мудири шуъбаи масоили назариявии

давлат ва ҳуқуқи муосири Институти

фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи

ба номи А.Баҳоваддинови Академияи

миллии илмҳои Тоҷикистон, доктори

илмҳои ҳуқуқшиносӣ, профессор.

Email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Қодирзода Тоҳир Қамар Академияи

миллии илмҳои Тоҷикистон,

ходими пешбарӣ илмии шуъбаи

масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи

муосири Институти фалсафа,сиёсатшиносӣ

ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинов номзади

 илмҳои ҳуқуқшиносӣ. E-mail: t_ This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.