Институт
- Ҷумъа, 24 Май 2024
Муқовимати дастаҷамъона алайҳи терроризму экстремизм беш аз пеш муҳимтар шудааст
Дар шароити муосири рушди ҷомеаи ҷаҳонӣ пурзӯр намудани муқовимат ба зидди экстремизм, терроризм, радикализм ва фундаментализм масъалаи глобалӣ ба шумор меравад. Коршиносон қайд мекунанд, ки дар кишварҳои гуногуни ҷаҳон зиёда аз 500 ҳизбу ҳаракатҳои экстремистию террористӣ амали ошкорою пинҳонӣ доранд. Ин созмону ташкилотҳои хунхор ба мақсади анҷом додани амалҳои террористӣ то 20 миллиард доллар маблағ сарф мекунанд. Таҳдиди экстремизм ва терроризм ба амнияти давлат ва ҳаёти шаҳрвандон, ба суботи ҷомеа ва муносибатҳои байналхалқӣ ҷомеаи ҷаҳониро маҷбур мекунад, ки чораҳои қатъӣ андешида, пеши роҳи чунин амалҳоро гирифта тавонад.
Коршиносону муҳаққиқони масъала чунин навҳои терроризмро номбар мекунанд: терроризми сиёсӣ, терроризми миллатгаро, терроризми динӣ, терроризми сепаратистӣ, терроризми антиглобалӣ, терроризми технологӣ, терроризми кибернетикӣ ва ғ.
Террор ҳамчун воситаи амалӣ намудани мақсаду маром ва нияту манфиатҳои нопоку хатарзо буда, барои амнияти давлат, ҷомеа ва шаҳрвандон оқибатҳои даҳшатовар дорад. Агарчи мақсаду маром, шиору ғояҳо ва далелу баҳонаи амалҳои хунхоронаи сарварони созмону гурӯҳҳои террористӣ гуногун вонамуд карда мешавад, вале дар таҳдиду зӯроварӣ, ваҳшонияту куштор ҳамаи террористон ба ҳам монанданд. Аз ҷумла, дар минтақаи Осиёи Марказӣ фаъолияти зиддиинсонии Ташкилоти террористии Ансоруллоҳ, Ҳаракати исломии Ӯзбекистон, Ташкилоти эктремистию террористии Ҳизби наҳзати исломӣ, Толибон дар Афғонистон сокинони минтақаро сахт ба ташвиш овардааст.
Дар шароити ҷаҳонишавӣ экстремизму терроризм беш аз пеш хатари фаромиллӣ ва умумибашарӣ касб намудааст. Фақат дар даҳсолаи охир зиёда аз 100 мамлакат ҳадафи амалҳои террористӣ қарор гирифтааст. Яъне терроризм марзу буми алоҳида надорад, сарҳад надорад, он ба тамоми минтақаҳои ҷаҳон паҳн шуда, амнияти сокинони сайёраро зери хатар мегузорад. Ҳамзамон бояд эътироф кунем, ки экстремисту террорист ҳеҷ гоҳ ватану миллат ва дину мазҳаб надорад. Масалан, дар сафҳои созмони терррористии «Давлати исломӣ» шаҳрвандони зиёда аз 100 давлат, аз ҷумла шаҳрвандони давлатҳои аврупоӣ, ИДМ ва ғайра меҷангиданд.
Террористон дар бераҳмӣ ҳамто надоранд. Фақат аз соли 2000 то соли 2016 дар ҷаҳон беш аз 70 ҳазор ҳамлаи террористӣ сурат гирифта, дар он ҳудуди 170 ҳазор нафар кушта ва беш аз 260 ҳазор нафар маҷрӯҳ шудаанд. Дар ин муддат дастикам 35 ҳазор нафар дар саросари ҷаҳон ҳамчун террорист маҳкум карда шудаанд.
Бояд дар мадди назар дошт, ки террористон ва экстремистон асло шарму ҳаё, масъулият, шарафи миллӣ надоранд ва аз оқибати фалокатбори кору пайкори худ намеандешанд. Саҳифаҳои таърихи кишвари мо бараъло нишон медиҳанд, ки ноором кардани вазъи сиёсӣ, иқтисодӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангии кишвар, дар хатар андохтани амнияти давлат, барангехтани кинаю адоват ва низоъ дар байни мардум, паст задани шаъну эътибор ва дастовардҳои мусбати Ҳукумати ҶТ тактикаи пешгирифтаи террористону экстремистон аст ва фақат ҳамин барояшон «роҳат» мебахшад. Онҳо барномаи дигар, ки ба манфиати мардум ва пешрафти мамлакат бошад, надоранд ва манфиатҳои худро болотар аз ҳамаи арзишу идеалҳои ҷамъиятӣ мегузоранд.
Ташфиқоти фиребандаи сарварони ин ташкилотҳои носолим, хусусан роҳбарияти ҲНИ сабаб гардида буд, ки садҳо ҷавонони гумроҳшудаи тоҷикистонӣ ба сафи неруҳои хунхори ДОИШ пайвастанд ва нобуд шуданд. Идеологияҳои терроризм дар ҷомаи динӣ пинҳон шуда, аз эътимоди мардум суистифода карданд, ҳол он ки дини ислом гумроҳкунӣ ва куштори ваҳшиёнаи мардуми бегуноҳро маҳкум мекунад.
Натиҷаи «корнома»-и онҳо ҳамин шуд, ки дар солҳои ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷангиёни мусаллаҳи ҲНИТ 150 нафар шаҳрванди хориҷиро, ки кормандони созмонҳои байналмилалӣ, ҳомиёни ҳуқуқи башар, дипломатҳо, рӯзноманигорон, намояндагони динҳои дигар ва нозирони СММ буданд, гаравгон гирифта, қатл карданд. Дар ин ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ зиёда аз 150 ҳазор нафар ҳамватанони мо кушта шуданд, 2 миллион нафар шаҳрвандони кишвар бесарпаноҳ монда, гуреза ва муҳоҷири дохилӣ гардиданд, ба иқтисодиёти ҷумҳурӣ ба маблағи то 10 миллиард доллар зарари моддӣ расонида шуд. Ин фоҷиаи миллат буд.
Маҳз ҷаҳду талоши Президенти мамлакат ва қувваҳои солимфикр буд, ки мардуми кишвар ба сулҳу салоҳ омад, оромии ҷомеа таъмин гардид. Аммо баъзе гурӯҳҳои ҷангҷӯ ва душманони миллат ба қадри сохтани давлати ҳуқуқбунёд, иҷтимоӣ, дунявӣ нарасиданд, чунки идеологияи онҳо ин мафҳумҳоро истисно мекунад: истисмори омма, террор, суистифода аз боварии мардум, ивғоангезӣ, бегонапарастӣ, режими сахти теократӣ, зулму ситам аз қабили мафҳумҳои муқаррарии луғати онҳо аст. Онҳо бояд ба гӯш гиранд, ки давлати имрӯзаи Тоҷикистон, нисбат ба солҳои 90-и асри ХХ, нерӯю имконоти бештар барои пешрафту тараққиёт дорад, таманнои миллати тоҷик фақат суботу рушд, созандагӣ ба хотири фардои неки кишвар аст. Метавон бо боварии комил гуфт, ки душманони миллат – террористону экстремистон ба мақсадҳои ғаразноки худ нахоҳанд расид, зеро давлати мо ҳамеша барои ҳифзи мардуми кишвар чораҳои зарурӣ меандешад ва бар зидди чунин гурӯҳҳои хунхор беамон мубориза мебарад.
Имрӯз ҳама дарк мекунанд, ки ягон кишвари ҷаҳон дар танҳоӣ дар муқовимат ба таҳдиду хатарҳои экстремистию террористӣ пурра пирӯз шуда наметавонад. Беш аз пеш дарк мегардад, ки фақат бо талошҳои муштараки ҷомеаи ҷаҳонӣ пеши роҳи амалҳои экстремистию террористиро гирифтан мумкин аст. Гузашта аз ин, муттаҳидсозии талошҳои муштарак дар мубориза бо терроризм яке аз омилҳои асосии таъмини амнияту субот дар минтақа ва тамоми ҷаҳон хоҳад буд.
Доир ба ин масъала Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мавқеи давлати Тоҷикистонро чунин баён кардаанд: «Аз ин лиҳоз, бо дарназардошти воқеияти мавҷуда, мо дар сатҳи минтақа ва ҷаҳон пурзӯр кардани ҳамкориву шарикиро барои таъмини суботу амнияти фарогир тавассути андешидани иқдомҳои муштарак дар ҷодаи мубориза бо терроризму ифротгароӣ ва аз байн бурдани омилҳои дастгирии сиёсӣ, низомӣ ва молиявии онҳо ҳамчун самти раҳоӣ аз ин вартаи хатарнок муҳим арзёбӣ мекунем».
Дар ин самт дар асоси дарназардошти таҷрибаи амалигардонии Стратегияи қаблӣ қабул ва татбиқ кардани «Стратегияи муқовимат ба экстремизм ва терроризм дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2021-2025» бозгӯи он аст, ки Тоҷикистон ҳамеша дар сафи пеши мубориза мебошад. Бояд тазаккур дод, ки Академияи миллии Тоҷикистон дар иҷрои 14 банди ин Стратегия бевосита ҳиссагузорӣ мекунад.
Дар фарҷоми сухан, хулосагирӣ кардан мумкин аст, ки:
- Терроризм ва экстремизм акнун як падидаи истисноии миллӣ нест, чуноне ки як замон буд.
- Терроризм ва экстремизм аз лиҳози ҷуғрофию сиёсӣ ва дар баъзе ҷанбаҳои ташкилӣ ба як падидаи умумиҷаҳонӣ табдил ёфтааст. Террористону экстремистон имрӯзҳо қариб дар тамоми қитъаҳо амал мекунанд, фаъолияти худро ҳамоҳанг мекунанд ва дар сафҳои худ акнун на садҳо «пинҳонкорон», балки даҳҳо ҳазор ҷангҷӯёни мусаллаҳ бо аслиҳаи муосирро (масалан, дар сафи ДОИШ ё Толибон) мутамарказ кардаанд.
- Таҳдидҳо ва даҳшати амалҳои экстремизм ва терроризми байналмилалӣ имкони мавҷудияти минтақаҳои амни комилро дар сайёра истисно мекунад.
Дар ҷодаи пурзӯр кардани мубориза ба зидди терроризм ва экстремизм мо – аҳли ҷомеаро низ зарур аст, ки пайваста ҳувияти миллиро тақвият бахшем, зиракии сиёсиро аз даст надиҳем, тафаккури солимро намоиш диҳем, бетарафӣ накунем, аз манфиатҳои миллӣ пуштибонӣ кунем ва пайравони Сарвари давлат бошем.
Назар Муъмин Абдуҷалол – доктори илмҳои
фалсафа, дотсент, сарходими илмии
Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ
ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ
Муфассал ...
- Чоршанбе, 22 Май 2024
ЭЪЛОН
Шуъбаи масъалаҳои фалсафии дини Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А. Баҳоваддинови АМИТ 28-уми майи соли 2024 соати 10:00 семинари илмӣ-назариявӣ дар мавзуи “Масъалаи ташаккул ва рушди ҷаҳонбинии илмӣ ва дунявӣ дар ҷомеаи муосири тоҷик”-ро баргузор менамояд.
Муфассал ...
- Чоршанбе, 22 Май 2024
Таълимимоти ахлоқии Имом Абуҳанифа
Мавҷудияти ахлоқ, ки пояи устуворӣ пешравии ҷомеа аст, дар тамоми қарну ҷомеъаи башарӣ барои халқу миллатҳо амри зарури ва муҳим буда, пайвасти ногусастани наслҳоро таъмин менамояд. Ахлоқи ҳамидаи инсон дар ҷомеа сабаби иззат ва обрумандии инсон, мояи оромии рӯҳ, каромати нафс, адами озори инсонҳо, беҳбудии зиндагӣ ороми ҷомеа, насли солим ва дигар арзшҳое мебошанд, ки ҳасти инсонро дар ҷомеа нишон медиҳад.
Ҷаҳони муосир бо ҳама ҷолишҳо ва паёмадҳояш ба арзишҳои ахлоқии аҳли башар таъсири манфӣ расонида, ба косташавии ахлоқ дар ҷомеа оварда мерасонад. Танҳо мероси фалсафӣ ва арзишҳои фарҳанги метавонад бо ин ҷолишҳо муқовимат кунад. Таълимоти ахлоқии Абуҳанифа Нуъмон ибни Собит яке таълимотҳои калидие ҳаст, ки барои дар рӯҳияи таҳаммулпазирӣ тарбия кардани гароиши љавонону наврасон, пешгирии зуҳур ва густариши таассубу хурофот, ифротгароӣ ва падидаҳои дигари манфию хатарнок дар љомеа аҳмияти бориз дорад.
Вобаста ба ҳамин масъала Имоми Аъзам дар васиятномаи худ ба шогирдаш Юсуф ибни Халиди Самтӣ, ки ҳангоми таъсил ба зодгоҳаш Басра бармегашт, чунин ишора намудааст: “... Ҳангоме, ки ту ба шаҳри Басра дохил мешавӣ ва бо мухолифини мо дар он шаҳр рӯ ба рӯ мегардӣ ва бо истифода аз ғурури илмиат худро аз онон беҳтар медонӣ ва гӯё мехоҳӣ илматро рӯи онон бикашӣ, ин кашмакаш чунон шиддат мегирад,ки рафта-рафта аз нишаст ва бархост бо онон сарбозӣ мезанӣ (саркашӣ мекунӣ). Онҳо бо ту мухолифат мекунанд ва ту бо онҳо, онҳо бо ту қатъи робита мекунанд ва ту бо онҳо. Онҳо туро дашном медиҳанд ва ту онҳоро. Онҳо туро гумроҳ ва мубтадиъ мехонанд ва ту онҳоро ва саранҷом шахсияти ҳардуямон зери суол меравад. Обрӯямон мерезад. Онгоҳ ту маҷбур мешавӣ, ононро тарк гӯӣ ва ба ҷои дигаре фирор кунӣ, аммо бидон ва огоҳ бош, ки ин тарзи тафаккур дуруст нест, ки инсон бо мардум мадоро накунад ва бо дасти худаш шароитеро ба вуҷуд орад, ки дар он бо мардум муросо карда натавонад... Ҳаргоҳ дохили Басра мегардӣ... қадри ҳар як касро бишинос, мардуми шарифу бошахсияро азиз бидор, уламро таъзим кун, ба бузургсолон эҳтиром бигузор, бо кӯчактарон лутф ва нармӣ кун, бо мардуми авом наздик шав.., ҳокими вақтро кам машмор.., ҳеҷ касро таҳқир макун.., аз пазириши даъват ва ҳадя худдорӣ намо”.[1]
Аз муҳтавои суханони Имом Абуҳанифа бармеояд, ки ҳар гуна тазодҳои ақидавӣ метавонад сабаби барангехтани низоъ гардад. Назари Имом дар ин масъала ин аст, ки бояд пули устувор байни ҷаҳонбини динӣ ва илмӣ бошад, зеро шароити кунуни ҷаҳони Ислом ба чунин дидгоҳҳо ниёз дорад.
Имом Аъзам дар Васиятнома ба писараш Ҳаммод насиҳат карда мегӯяд: “Фарзандам! Худованд туро ба роҳи рост иршод ва таъйид кунад, мехоҳам туро ва чанд васият кунам, ки агар онҳоро ба ёд супорӣ ва дар амал пиёда кунӣ, умедворам ки иншооллоҳ саодати дунё ва охиратро ҳосил кунӣ...”
Дар таълимоти ахлоқии Имом Аъзам ахлоқ ба воситаи ақли инсон ба вуҷуд омада, ба андеша ва ҷаҳони ботинӣ ӯ робитаи мутақобила дорад. Андешаи инсон дар ҳар марҳила ё барои фаъолияти амалии ӯ ё барои офаридани чизе равона гаштааст, ки тавассути мафкураи хеш роҳи дурусти онро интихоб мекунад. Вобаста ба ҳамин масъала Имом Аъзам натанҳо фазилати донанда, балки фазилатҳои ахлоқиро нерӯҳое меҳисобад, ки ба разилатҳои нафсонӣ мубориза мебаранд. «Одами тамаъҷӯ, дуруғгӯ ва муғолатаандоз набош, балки мурувват ва ҷавонмардиро дар тамоми корҳо ҳифз намо».[2] Ё ин ки «Ё ин ки «ҳамеша ғинои қалб дошта бош ва аз худ ҳирсу рағбати камтаре ба дунё нишон бидеҳ Бо вуҷуди он ки номдор ҳастӣ, худро барои касе зоҳир насоз».[3] Фалсафаи амали Имом Аъзам дар заминаи донишҳои амалӣ вобаста ба кирдору рафтор ва гуфтори инсон матраҳ мегардад. Дар љаҳонибини ахлоқии вай фард ва ахлоқ ба ҳам тавъам буда, аз ҳамдигар ҷудо нестанд. Осори фалсафаи ниёгони мо ва мероси фалсафии мутафаккирони юнонӣ, мабдаи ҳаракат ва андешаи инсонро «нафс» - ҷон номидаанд. Таърихи фалсфа ҳеҷ ҳикматеро ёд надорад, ки аз нафс баҳс накарда бошад ва нафс аз давраҳои қадим то имрӯз мавзӯи ҳамешагии осори фалсафии ба инсон бахшидашуда аст».[4] Масъалаи нафс (ҷон) дар осори мутафаккирони асримиёнагии тоҷик яке аз масъалаҳои баҳсбарангезу доманадор буд, ки на ҳар донишманде метавонист дар атрофи он андешаронӣ кунад. Нобиғагоне аз намояндагони ин миллат ба монанди Абубакр Муҳаммад ибни Закариёи Розӣ ва Абуалӣ ибни Сино тавонистанд, ки дастовардҳои илмӣ-назариявии мактабҳои гуногун ва намояндагони машҳури ҷаҳони илму маърифати тоасримиёнагиро ба риштаи таҳқиқ бикашанд ва андешаҳои бикр ва созандае аз худ ба мерос бигузоранд. Дар таълимоти Имом Аъзам ин масъала чунин шарҳ ёфтааст. «Касе каромати инсонӣ ва қадри нафси худро бидонад, дунё дар назараш беарзиш бошад ва сахтиҳояш бар вай осон гарданд».[5]
Пас худи нафс чист? Абубакри Розӣ нафсро чунин менигорад. Нафс – мавҷуди олами дигар аст. Лекин ба сабаби мафтун ва «ошиқ» гаштан ба модда (материя) ва омехтан бо ӯ аз олами худ фаромӯш кардааст. Барои роҳат ва лаззати хеш нафс мехоҳад, ки аз моддаи азалӣ оламе бисозад, лекин тавони онро надорад ва сахт азият мекашад. Офаридгор ба вай раҳм карда барои сохтани олам ба ӯ ёрӣ мекунад».[6] Исботи мавҷудияти нафс барои инсон ин возеҳтарин ва зоҳиртарин чиз андар зоту ҳақиқати вай мансуб меёбад. Сабаби асосии ҳастии инсон, ва мавҷудияти биологии вай, нафси ӯ ба ҳисоб меравад.
Нафс қобилияти таъсир дар табиати инсон ва сифатҳои ӯро дорад. Ва ин таъсир гоҳо чунон бузург мешавад, ки метавонад ба одатҳои барқароргашта ғалаба кунад ва бар он ҳолате мерасад, ки ба он муқобилият кардан номумкин мегардад. Барои ҳамин одамони ба хоҳишоти нафсонӣ гирифтор гашта, дар натиҷа ба ҳолате мерасанд, ки дигар лаззат аз онҳоро ҳис намекунанд, вале тавони аз онҳо рӯӯгардонданро надоранд. Ба қавли Имоми Аъзам «ҳамеша бар нафси худ муроқибат ва назоратгар бош ва илмро ҳис ва посдорӣ намо, то дар дунё ва охиратат аз он баҳравар гардӣ».[7]
Хулоса, Имом Аъзам дар масъалаҳои ахлоқӣ ва инсоншиносию равоншиносӣ андешаҳои мубрамро барои ҷомеаи инсонӣ пешниҳод намудааст, ки имрӯз низ аҳамияти баланди тарбиявию маърифатии худро ҳифз кардаанд.
Шуъбаи масъалаҳои фалсафии
дини Институти фалсафа,
сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба
номи А.Баҳоваддинови АМИТ
[1] Васоёи Имом Абуҳанифа, Теҳрон 1379.С.33
[2] Ҳамон ҷо.С. 53
[3] Ҳамон ҷо С. 45.
[4] Флодров И. Т. О человеке и гуманизм .- М.,1989.С.23
[5] Насиҳатномаи Имоми Аъзам.С. 81.
[6].Абубакри Розӣ. Духовная медицина. Душанбе, 1990. С. 45.
[7] Насиҳатномаи Имом Аъзам ба Абӯюсуфи Яъқуби ибни Иброҳим.- С. 47.
Муфассал ...