СИМПОЗИУМИ БАЙНАЛМИЛАЛӢ БА МУНОСИБАТИ 1045- СОЛАГИИ ДОНИШМАНДИ БУЗУРГИ ТОҶИК АБУАЛӢ ИБНИ СИНО ДАР АМИТ

Имрӯз, 4 ноябр дар толори Раёсати Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, ба муносибати 1045- солагии донишманди бузурги тоҷик Абуалӣ Ибни Сино Симпозиуми байналмилалӣ баргузор гардид. Дар кори симпозиум ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои рушди иҷтимоӣ ва робита бо ҷомеа Раҳмонзода Абдулло Қурбоналӣ, президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт, сафири фавқулода ва мухтори Ҷумҳурии Исломии Эрон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Алиризо Ҳақиқиён ва дигар олимону пажуҳишгарон иштирок ва суханронӣ намуданд.

Ба кори симпозиум президенти Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон, академик Хушвахтзода Қобилҷон Хушвахт ҳусни оғоз бахшида, иброз дошт, ки Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ифтихор аз он дорад, ки дар партави сиёсати илму олимпарваронаи Асосгузори сулҳу вадати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон имрӯз пажуҳишгарону донишмандони зиёдро аз кишварҳои гуногуни олам дар Тоҷикистони биҳиштосо, дар сарзамини миллате, ки чунин як нобиғаи нотакрорро ба мисли Абуалӣ ибни Сино ба дунё оварда, ба воя расонидааст ва осори безаволи ӯро дар хизмати кулли инсоният гузоштааст, истиқбол намуда, дар якҷоягӣ Симпозиуми байналмилалиро дар мавзуи “Саҳми Абуалӣ ибни Сино дар рушди илм, фалсафа ва тамаддуни ҷаҳонӣ” баргузор менамояд.

Таъкид гардид, ки Ибни Сино аз зумраи он мутафаккиронест, ки доир ба ҳаёт ва осораш муҳақиқони зиёде дар гузашта ва имрӯз сухан гуфтаанд. Аз ин рӯ, мехостем, ки танҳо бо зикри чанде аз комёбиҳои ин Пири ҳакимони Машриқзамин дар рушди илмҳои давронаш, хусусан дар илмҳои табиию риёзӣ, мақоми баланди ӯро дар илми ҷаҳонӣ муаррифӣ созем.

Мусалам аст, ки аз кулли осори Ибни Сино ёздаҳ асар ба соҳаи табиатшиносӣ ва илмҳои дақиқ бахшида шудаанд. Муҳимтарин асари Ибни Сино “Қонуни тиб”, ки иборат аз 5 ҷилд аст, аз серхонандатарин асарҳои ӯ дар гузашта ва даврони муосир ба ҳисоб рафта ба аксари забонҳои Аврупо тарҷума шудааст. Дар “Қонуни тиб” Ибни Сино назарияи умумии тиб, анатомия, физиология, ҷарроҳӣ, ташхис, тарзи табобат, маводи доруворӣ ва пешгирии бемориҳои гуногунро шарҳу тафсир дода, бемориҳои зуд паҳншаванда ва музмин, яъне хроникиро баррасӣ кардааст.

Гуфта шуд, ки саҳми Ибни Сино дар рушду такомули илми ботаника низ хеле бузург аст. Ба ин соҳаи илм ӯ “Китоби набот”-ро бахшида, дар “Қонуни тиб” низ бахшҳои зиёдеро дар ин самт таълиф кардааст. Дар “Китоби набот” бештар аз 500 номгӯйи растаниҳои шифобахшро меоварад, ки дар тибби қаблӣ ва муосираш мавриди истифода қарор дошта як иддаи онҳоро барои таҳқиқ дар оянда пешгӯи кардааст.

Зикр гардид, ки дар рушду нумуи соҳаи кимиё бошад, Ибни Сино хусусияти моддаҳои ғайриорганикиро, аз қабили оҳан, минералҳо ва пайвастагиҳои кимиёвӣ шарҳу тафсир дода, бо танқиди баъзе назарияҳову таълимот оид ба табдили металҳои беқиммат ба тилло фикру мулоҳизаҳои ҷолибе пешниҳод кардааст. Таснифоти моддаҳои кимиёвӣ, ки Ибни Сино пешниҳод намудааст, аз таснифоти Ҷобир ибни Ҳайён ва Муҳаммад Закариёи Розӣ бо соддагиву нодирӣ фарқ мекунад.

Қайд гардид, ки Ибни Сино дорои ақли фавқулода ва фарогир, дониши густурда дар бисёр бахшҳои илми асримиёнагӣ буд. Бузургтарин дастоварди мутафаккир дар он аст, ки ӯ бар хилофи алкимёгарон ё алхимикҳои замони худ, аввалин шуда усули дурусти гузаронидани реаксияҳои кимиёвӣ ва таҳқиқотро бо истифода аз доруҳои гуногуни кимиёвӣ дар Мовароуннаҳр ва Хуросон нишон дод.

Бояд гуфт, ки шайхурраис Ибни Сино дар таърихи адабиёти мо ба унвони бунёдгузори жанри рубоии фалсафӣ низ шинохта шудааст. Воқеан, дар чаҳорчўби рубоӣ баён намудани андешаҳои амиқи фалсафӣ зеҳни хос ва истеъдоди фавқулодаро тақозо дорад. Тавони андешаи нозуку фарогир, маҳорати хеле волои суханварӣ ва садоқат ба фарҳанги миллию забони модарӣ ба Ибни Сино имкон додаанд, ки нахустин шуда, андешаҳои фарогири фалсафию равоншиносӣ ва мантиқиро ба таври хеле муҷаз тавассути рубоӣ баён намояд.

Дар идома ёрдамчии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба масъалаҳои рушди иҷтимоӣ ва робита бо ҷомеа Раҳмонзода Абдулло Қурбоналӣ дар суханронии хеш иброз дошт, ки Абуалӣ ибни Сино, ки дар кишварҳои ғарбӣ бо номи Авитсенна машҳур аст, на танҳо ҳамчун файласуфи ақлгаро, балки ба ҳайси табиби ҳозиқ, мутафаккири донандаи тамоми илмҳои иҷтимоию табиатшиносии давронаш, олими энсиклопедист ва ҳамчун нобиғаи кулли инсонияти мутамаддин ба ҳар яке аз илмҳои ба он машғулгардидааш навгониҳои зиёд ворид сохта, равиши рушду такомули ин илмҳоро барои чандин садсолаҳои минбаъда муайян намудааст.

Таъкид гардид, ки маҳз ҳамин хизматҳои беназири ӯро барои инсоният ба эътибор гирифта, дар назди бинои ЮНЕСКО дар қатори Абурайҳони Берунӣ, Абубакр Муҳаммад Закариёи Розӣ ва Умари Хайём ҳайкали Ибни Синоро гузоштаанд. Илова бар ин, ЮНЕСКО ибтидо аз соли 2003 дар ду сол як маротиба ба олимон мукофоти ба номи Ибни Синоро дар соҳаи этикаи илм месупорад. Созмонҳои ҷаҳонии асторономӣ дар рӯйи Моҳ кратереро бо номи Ибни Сино гузоштаанд. Солҳои 2008-2015 каталоги Ибни Сино вуҷуд дошт, ки дар он бо дастгирии Созмони умумиҷаҳонии тандурустӣ номгӯйи донишгоҳу мактабҳои олиии тиббии кулли кишварҳои оламро ворид месохтанд ва ҳоло он бо номи “Феҳристи ҷаҳонии мактабҳои тиббӣ” низ ёд мешавад. Ин каталог, чунонки таъсисдиҳандагони он иброз доштаанд, бо сабаби “синтези донишҳои Шарқ ва Ғарб, таъсири бузург ба рушди тиб ва тандурустӣ” аз ҷониби Ибни Сино ба чунин ном сазовор дониста шудааст.

Гуфта шуд, ки Ибни Сино соли 980 дар хонадони Абдуллоҳ ибни Ҳасан ибни Алӣ ибни Сино, ки аз тоҷикони Балх буда, дар даврони Оли Сомон, дар замони ҳукмронии Нуҳ ибни Мансури Сомонӣ дар чоряки охири қарни даҳум ба Осиёи Миёна, ба пойтахти давлати Сомониён ҳиҷрат намуда буд, чашм ба олами ҳастӣ кушодаааст. Модараш низ аз тоҷикзанони гирду атрофи Бухоро, аз деҳаи Афшана буд. Ибни Сино аз хурдсолӣ ба омӯзиши илмҳои динӣ, сарфу наҳви забонҳои тоҷикию арабӣ, сабкшиносӣ ва шеър шуруъ карда, онҳоро то даҳсолагӣ ба пуррагӣ аз бар намуд. Баъд аз ин риёзиёт, мантиқ ва фиқҳро омӯхта, ба тадриси илмҳои фалсафӣ ва табиӣ, махсусан тиб оғоз кард.

Дар идома сафири фавқулода ва мухтори Ҷумҳурии Исломии Эрон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон Алиризо Ҳақиқиён ва дигар олимону пажуҳишгарон суханронӣ намуда, саҳми Ибни Синоро дар ташаккули тамаддуни ҷаҳон, рушду тақвияти илми тиб, фалсафа ва мантиқ беназиру нодир арзёбӣ карданд.

Инчунин, дар фарҷоми чорабинӣ байни Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.М. Баҳоваддинови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва Институти шарқшиносии Академияи илмҳои Федератсияи Россия Созишномаи ҳамкорӣ ба имзо расид.

Сегодня, 4 ноября, в конференц-зале Президиума Национальной академии наук Таджикистана (НАНТ) состоялся международный симпозиум, посвящённый 1045-летию великого таджикского учёного Абу Али ибн Сино (Авиценны).

В работе симпозиума приняли участие Помощник Президента Республики Таджикистан по вопросам социального развития и связям с общественностью Рахмонзода Абдулло Курбонали, Президент Национальной академии наук Таджикистана, академик Хушвахтзода Кабилджон Хушвахт, Чрезвычайный и Полномочный Посол Исламской Республики Иран в Республике Таджикистан Алиреза Хакикян, а также другие учёные и исследователи, выступившие с докладами на мероприятии.

Симпозиум открыл Президент Национальной академии наук Таджикистана, академик Хушвахтзода Кабилджон Хушвахт, отметивший, что Академия с большой гордостью организует это мероприятие в русле просветительской политики в области науки и образования, проводимой Основателем мира и национального единства — Лидером нации, Президентом Республики Таджикистан, Его Превосходительством Эмомали Рахмоном.

Он подчеркнул, что для Таджикистана является большой честью принимать многочисленных исследователей и учёных из разных стран мира на родине такого гения, как Абу Али ибн Сино, чьи бессмертные труды служили и продолжают служить всему человечеству. Симпозиум под названием «Вклад Авиценны в развитие науки, философии и мировой цивилизации» проводится в знак признания этого неоценимого наследия.

Отмечалось, что Ибн Сино относится к числу мыслителей, жизнь и творчество которых глубоко изучаются учёными как прошлого, так и настоящего. Поэтому основная цель симпозиума — осветить лишь некоторые из достижений этого «Мудреца Востока» в развитии наук своего времени, особенно естественных и математических дисциплин, и показать его выдающуюся роль в прогрессе мировой науки.

Общеизвестно, что среди всех трудов Ибн Сино одиннадцать посвящены области естественных и точных наук. Его наиболее значительным и читаемым трудом — как в прошлом, так и в наше время — является «Канон врачебной науки» («Аль-Канун фи ат-Тибб»), состоящий из пяти томов. Этот монументальный труд был переведён на большинство европейских языков. В «Каноне врачебной науки» Ибн Сино подробно излагает общую теорию медицины, анатомию, физиологию, хирургию, диагностику, методы лечения, фармакологию и профилактику различных заболеваний. Он также рассматривает как быстро распространяющиеся, так и хронические болезни.

Отмечалось, что вклад Ибн Сино в развитие ботаники также имеет большое значение. Этой науке он посвятил труд «Книга о растениях» («Китоб ул-набот»), а в своём знаменитом труде «Канон врачебной науки» он включил несколько разделов, связанных с ботаникой. В «Книге о растениях» учёный перечислил более 500 наименований лекарственных растений, использовавшихся как в древней, так и в современной ему медицине, предсказав, что некоторые из них будут подробно изучены в будущем.

Было отмечено, что Ибн Сино внёс ценный вклад и в развитие химии. Он объяснил свойства неорганических веществ — таких, как железо, минералы и различные химические соединения, — и представил глубокие критические замечания в отношении теорий о превращении неблагородных металлов в золото. Классификация химических веществ, предложенная Ибн Сино, отличается от систем Джабира ибн Хайяна и Мухаммада Закарии ар-Рази своей простотой и оригинальностью.

Подчёркивалось, что Ибн Сино обладал исключительным и универсальным умом, энциклопедическими знаниями во многих областях средневековой науки. Его величайшим достижением было то, что, в отличие от алхимиков своего времени, он первым продемонстрировал правильные методы проведения химических реакций и опытов с использованием различных химических веществ на территории Мавераннахра и Хорасана.

Следует отметить, что в истории литературы Шайх ар-Раис Ибн Сино также известен как основоположник жанра философского рубаи (четверостишия). Действительно, передать глубокие философские идеи в столь лаконичной поэтической форме требует исключительного ума и таланта. Тонкость и глубина его мыслей, блестящее владение словом, преданность национальной культуре и родному языку позволили Ибн Сино первым выразить широкие философские, психологические и логические идеи в форме короткого, но ёмкого стихотворения.

Продолжая обсуждение, Помощник Президента Республики Таджикистан по вопросам социального развития и связям с общественностью Рахмонзода Абдулло Курбонали в своём выступлении отметил, что Абу Али Ибн Сино, известный в западных странах как Авиценна, был не только рационалистом-философом, но и искусным врачом, учёным, прекрасно разбиравшимся во всех общественных и естественных науках своего времени, энциклопедистом и истинным гением цивилизованного человечества. Он внёс множество новаторских идей во все области, которыми занимался, определив направление развития этих наук на многие столетия вперёд.

Подчёркивалось, что за выдающиеся заслуги перед человечеством памятник Ибн Сино установлен перед штаб-квартирой ЮНЕСКО рядом с памятниками Абу Райхану Беруни, Абу Бакру Мухаммаду Закарии ар-Рази и Омару Хайяму. Кроме того, с 2003 года ЮНЕСКО раз в два года присуждает Премию Авиценны за этику в науке. Международным астрономическим сообществом именем Ибн Сино назван один из кратеров на Луне.

В период с 2008 по 2015 годы существовал справочник «Директория Авиценны» созданный при поддержке Всемирной организации здравоохранения (ВОЗ), в который включались медицинские университеты и колледжи мира. В настоящее время он известен как Всемирный справочник медицинских школ . Его основатели отмечали, что справочник был назван в честь Ибн Сино за его роль в «объединении знаний Востока и Запада и огромное влияние на развитие медицины и здравоохранения».

Было сказано, что Ибн Сино родился в 980 году в семье Абдулло ибн Хасана ибн Али ибн Сино, уроженца Балха таджикского происхождения. Во времена Саманидов, при правлении Нуъха ибн Мансура, семья переселилась в столицу Саманидского государства в конце X века. Его мать также была таджичкой, из села Афшана близ Бухары. С детства Ибн Сино изучал религиозные науки, грамматику таджикского и арабского языков, стилистику и поэзию, полностью овладев ими к десяти годам. Позднее он занимался математикой, логикой, юриспруденцией, а затем начал преподавать философию и естественные науки, уделяя особое внимание медицине.

Позже Чрезвычайный и Полномочный Посол Исламской Республики Иран в Республике Таджикистан Алиреза Хакикян, а также другие учёные и исследователи выступили с докладами, высоко оценив вклад Ибн Сино в формирование мировой цивилизации, развитие медицины, философии и логики, назвав его достижения исключительными и непревзойдёнными.

Кроме того, в завершение мероприятия между Институтом философии, политологии и права имени А.М. Баходдинова Академии наук Таджикистана и Институтом востоковедения Российской академии наук было подписано Соглашение о сотрудничестве.

Today, on November 4, an international symposium dedicated to the 1045th anniversary of the great Tajik scholar Abu Ali Ibn Sino (Avicenna) was held in the conference hall of the Presidium of the National Academy of Sciences of Tajikistan (NAST).

The symposium was attended by the Assistant to the President of the Republic of Tajikistan on Social Development and Public Relations, Rahmonzoda Abdullo Qurbonali; the President of the National Academy of Sciences of Tajikistan, Academician Khushvakhtzoda Qobiljon Khushvakht; the Extraordinary and Plenipotentiary Ambassador of the Islamic Republic of Iran to the Republic of Tajikistan, Alireza Haqiqian; as well as other scholars and researchers, who delivered speeches at the event.

The symposium was opened by the President of the National Academy of Sciences of Tajikistan, Academician Khushvakhtzoda Qobiljon Khushvakht, who emphasized that the Academy takes great pride in organizing this event under the enlightened policy of science and scholarship pursued by the Founder of Peace and National Unity — Leader of the Nation, President of the Republic of Tajikistan, His Excellency Emomali Rahmon.

He stated that it is a great honor to welcome numerous researchers and scientists from various countries of the world to beautiful Tajikistan — the homeland of a genius like Abu Ali Ibn Sino, whose immortal works have served all of humanity. The symposium, entitled “Avicenna’s Contribution to the Development of Science, Philosophy, and World Civilization,” is being held in recognition of this invaluable legacy.

It was noted that Ibn Sinо is among those thinkers whose life and works have been widely studied by scholars both in the past and present. Therefore, the main aim of this symposium is to highlight only some of the achievements of this “Elder Sage of the East” in the development of the sciences of his era, particularly in the natural and mathematical sciences, and to present his eminent role in the advancement of world science.

It is well established that among all the works of Ibn Sino, eleven are devoted to the fields of natural science and exact disciplines. His most important and widely read work, both in the past and in modern times, is “The Canon of Medicine” (Al-Qanun fi al-Tib), consisting of five volumes. This monumental work has been translated into most European languages. In The Canon of Medicine, Ibn Sino elaborates on the general theory of medicine, anatomy, physiology, surgery, diagnostics, methods of treatment, pharmaceuticals, and the prevention of various diseases. He also discusses both rapidly spreading and chronic illnesses.

It was noted that Ibn Sino’s contribution to the development of botany is also of great importance. He dedicated “The Book of Plants” (Kitob ul-Nabot) to this field, and within The Canon of Medicine, he included several sections related to botany. In The Book of Plants, he lists over 500 names of medicinal plants that were used in both ancient and contemporary medicine, and he even predicted that some of them would be studied further in the future.

It was mentioned that Ibn Sino also made a valuable contribution to the development of chemistry. He explained the properties of inorganic substances such as iron, minerals, and chemical compounds, offering insightful critiques of theories related to the transformation of base metals into gold. The classification of chemical substances proposed by Ibn Sino differs from that of Jabir ibn Hayyan and Muhammad Zakariya al-Razi by its simplicity and originality.

It was emphasized that Ibn Sino possessed an extraordinary and comprehensive intellect, with vast knowledge in many branches of medieval science. His greatest achievement was that, unlike the alchemists of his time, he was the first to demonstrate correct methods for conducting chemical reactions and experiments using various chemical substances in the regions of Transoxiana and Khorasan.

It should be noted that in the history of literature, Sheikh al-Rais Ibn Sino is also recognized as the founder of the philosophical rubai (quatrain) genre. Indeed, expressing profound philosophical ideas within the concise form of a quatrain requires exceptional intellect and talent. His subtle and far-reaching thought, his mastery of eloquence, and his deep devotion to national culture and his native language enabled Ibn Sino to be the first to express broad philosophical, psychological, and logical ideas through this concise poetic form.

Continuing the discussion, the Assistant to the President of the Republic of Tajikistan for Social Development and Public Relations, Rahmonzoda Abdullo Qurbonali, in his speech stated that Abu Ali Ibn Sino, known in Western countries as Avicenna, was not only a rationalist philosopher but also a skilled physician, a scholar well-versed in all the social and natural sciences of his time, an encyclopedic scientist, and a true genius of civilized humanity. He made numerous innovations in every field he studied, determining the course of development of these sciences for many centuries to come.

It was emphasized that because of his outstanding services to humanity, a statue of Ibn Sino was erected in front of the UNESCO headquarters, alongside those of Abu Rayhan al-Biruni, Abu Bakr Muhammad Zakariya al-Razi, and Omar Khayyam. Furthermore, since 2003, UNESCO has awarded the Avicenna Prize for Ethics in Science every two years. The international astronomical community has named a lunar crater after Ibn Sino. Between 2008 and 2015, there existed the Avicenna Directory, established with the support of the World Health Organization, which listed the world’s medical universities and colleges. It is now known as the World Directory of Medical Schools. The founders of this directory noted that it was named after Ibn Sino due to his role in “bridging Eastern and Western knowledge and his profound influence on the development of medicine and public health.”

It was stated that Ibn Sino was born in 980 into the family of Abdullah ibn Hasan ibn Ali ibn Sino, a native of Balkh of Tajik origin. During the Samanid dynasty, under the reign of Nuh ibn Mansur, the family migrated to the capital of the Samanid state in the late 10th century. His mother was also Tajik, from the village of Afshana near Bukhara. From childhood, Ibn Sino studied religious sciences, the grammar of the Tajik and Arabic languages, stylistics, and poetry, mastering them completely by the age of ten. He later studied mathematics, logic, and jurisprudence, and then began teaching philosophy and natural sciences, with a special focus on medicine.

Later, the Ambassador Extraordinary and Plenipotentiary of the Islamic Republic of Iran to the Republic of Tajikistan, Alireza Haqiqian, along with other scholars and researchers, also delivered speeches, highly praising Ibn Sino’s contribution to the formation of world civilization and the development of medicine, philosophy, and logic, describing his achievements as exceptional and unparalleled.

Additionally, at the conclusion of the event, a Cooperation Agreement was signed between the A. M. Bakhovaddinov Institute of Philosophy, Political Science and Law of the National Academy of Sciences of Tajikistan and the Institute of Oriental Studies of the Russian Academy of Sciences.