ТАРБИЯИ ҲУҚУҚӢ - МЕҲВАРИ ФАРҲАНГИ ҲУҚУҚИИ ҶАВОНОН

Тарбияи ҳуқуқӣ, раванде ба шумор меравад, ки барои дарк ва фаҳмидани ҳуқуқу уҳдадориҳои ҷавонон равона шуда, масъулиятҳои шаҳрвандии онҳоро дар ҷомеа баланд мебардорад. Ин раванд инчунин кӯмак менамояд, ки ҷавонон эҳтиром ба қонун дошта бошанд ва ҳуқуқи дигаронро риоя намоянд ва ҳамчун узви ҷомеа намуна ба дигарон бошанд.

Барои тарбияи ҳуқуқии ҷавонон, муҳиму зарур аст:

- ки онҳо аз ҳуқуқ,озодиҳо ва уҳдадорињои худ огаҳ гарданд;

- дар бораи ҳуқуқи инсон ва ҳуқуқи шаҳрвандӣ маълумот дошта бошанд;

- то тавонанд ҳуқуқҳои худро ҳифз намоянд;

- масъулиятҳои худро дар назди ҷомеа иҷро кунанд;

-барномаҳои таълимии ҳуқуқӣ, ки дар мактабҳо ва дигар марказҳои таълимӣ пешниҳод мешаванд, омўзанд.

Бояд қайд намуд, ки тарбияи ҳуқуқии ҷавонон кӯмак мекунад, ки ҷомеа ба таҷрибаи ҳуқуқи инсон ва ҳуқуқи шаҳрвандӣ эҳтиром гузорад ва равандҳои демократӣ ва адолатро дар кишвар тақвият бахшад. Зеро ба маърифати ҳуқуқӣ фаро гирифтани ҷавонон як масъалаи хеле муҳим аст, ки барои донистани ҳуқуқу вазифаҳои худ ва нигоҳдории тартиботи ҷамъиятӣ мусоидат менамяд. Соҳиби маърифати ҳуқуқӣ будани ҷавонон на танҳо барои амалӣ гардидани адолати иҷтимоӣ ва барқарор шудани ҳуқуқҳои инсон, балки барои таъмини рушди давдати ҳуқуқбунёд, демократӣ, таҳкими тартиботи ҳуқуқӣ, амният ва тарзи зиндагии озод мебошад.

Барои хубу беҳтар ба роҳ мондани тарбияи ҳуқуқӣ ва баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ дар байни ҷавонон, унсурҳои зеринро метавон зикр кард:

- огоҳии ҷавонон аз ҳуқуқҳои инсон;

- ҷавонон бояд донанд, ки ҳар як инсон, новобаста аз миллат, нажод, ҷинс ё эътиқоди динӣ, ҳуқуқҳои баробар доранд;

- доштани маърифати ҳуқуқӣ ба ҷавонон кӯмак мекунад, ки ба дигарон эҳтиром гузоранд ва ҳуқуқи худро муҳофизат кунанд;

- маълумоти ҳуқуқӣ дар муассисаҳо ва донишгоҳҳо бояд ҷузъи асосии таълимоти ҷамъиятӣ бошад;

- барномаҳое, ки донишомӯзонро бо ҳуқуқи инсон, ҳуқуқи маданӣ ва фарҳангӣ шеносо мекунанд, муҳиманд.

Ҷавонон бояд донанд, ки онҳо чӣ гуна метавонанд ба тартиботи ҷамъиятӣ, қонунҳо ва институтҳои давлатӣ, аз ҷумла бо роҳи овоздиҳӣ, ширкат дар интихобот ва фаъолият дар ташкилотҳои ғайриҳукуматӣ таъсир гузоранд.

Аз ин лиҳоз, ба ҷавонон дар бораи масъалаҳои ҳуқуқие, ки онҳо ҳар рӯз бо он рӯ ба рӯ мешаванд (масалан, ҳуқуқи меҳнат, ҳуқуқи таълим, ҳуқуқи саломатӣ ва ғайра), бояд маълумот дода шавад.

Дар ин раванд, бисёр муҳим аст, ки ҷавонон бо манбаъҳои дуруст ва бо усулҳои самаранок оид ба ҳуқуқи худ маълумот гиранд, ки ин ба рушди шахсият ва пешрафти ҷомеа кумак мекунад.

Тарбия ва таълимоти ҳуқуқ дар муассисаҳо як ҷузъи муҳим ва асосии раванди таълимӣ мебошад, чунки таълимоти ҳуқуқӣ як қисми муҳими таълимо оид ба ахлоқ ва иҷтимоии ҷавонон аст. Ин таълимот барои он муҳим аст, ки ҷавононро бо ҳуқуқ ва масъулиятҳои онҳо шенасо намуда, дарк кардани ҳуқуқи инсон ва меҳнатӣ, инчунин, гузоштани асоси ахлоқии ҷомеа кӯмак мекунад.

Тарбия ва таълимоти ҳуқуқ дар матабҳо якчанд мақсадҳоро дар бар мегирад:

1. Таълим дар бораи ҳуқуқи инсон: Ба хонандагон фаҳмонда мешавад, ки ҳар инсон ҳуқуқи дуруст, озодӣ ва эҳтироми худашро дорад. Ин мавзӯъҳо ба тарбияи эҳтиром ба ҳуқуқи дигарон кӯмак мекунад.

2. Шиносоии бо қонунҳо ва низомҳои давлатӣ: Хонандагонро бо қонунҳои асосии кишвар, конститутсия ва ҳуқуқҳои онҳо дар чаҳорчӯбаи қонун ошно месозад.

3. Таълим дар бораи масъулиятҳо ва ҳуқуқи шаҳрвандӣ: Ин таълимот ба хонандагон ёрӣ мерасонад, ки онҳо вазифаҳои шаҳрвандии худро фаҳманд, хоҳ дар муҳити оила, мактаб ё ҷомеа.

4. Тарбияи ахлоқӣ ва эҷоди фарҳанги ҳуқуқӣ: Тарбияи ҳуқуқӣ на танҳо бо фаҳмидани қонунҳо, балки бо шиносої бо принсипи ахлоқии ҷомеа ва ҳуқуқи инсон низ алоқаманд аст.

5. Иштирок дар ҳаёти ҷамъиятӣ: Ба хонандагон мефаҳмонанд, ки ҳар як инсон бояд дар фаъолиятҳои ҷамъиятӣ иштирок намуда, дурустии низоми ҳуқуқиро эҳтиром кунад.

Аз ин рӯ, тарбия ва таълимоти ҳуқуқ дар матабҳо на танҳо барои ба донишҳои ҳуқуқӣ ва шаҳрвандӣ даст ёфтан, балки барои ташаккули шахсияти масъулиятшинос ва иштироки фаъол дар ҳаёти ҷамъиятӣ аҳаммияти калон дорад.

Ҳуқуқи инсон ва тараққиёти иҷтимоӣ мавзуи муҳими иҷтимоӣ ва ҳуқуқӣ аст, ки ба ҳаққи ҳар як инсон барои зиндагӣ дар муҳити озоду адолатнок, бе тав discriminate ё хатар таҳти шиканҷа, таъқиб ё таҳқир бахшида шудааст. Ҳуқуқи инсон, ки ба ҳамаи одамон, бе назар ба нажод, миллат, дин, ё ҷинс баробар муносибат карданро талаб мекунад, дар ташаккули тараққиёти иҷтимоӣ нақши муҳим мебозад.

Тараққиёти иҷтимоӣ маъзаратҳои зиёде, аз ҷумла:

-баробарии ҳуқуқӣ, яъне ҳуқуқи инсон ба баробарии иҷтимоӣ ва ҳуқуқи баробар барои ҳама одамон дар бахшҳои мухталифи ҳаёт, аз ҷумла таҳсил, тандурустӣ, шуғл, зиндагї ва ғайра мебошанд;

-ҷиҳатҳои ҳуқуқӣ ва иқтисодӣ - ҳуқуқи инсон дар ҷиҳати имкониятҳои иқтисодӣ ва иҷтимоӣ, ки тамоми афроди ҷомеа дастрас мекунанд, наќши ҳалкунанда дорад;

-ҳуқуқи таълим - барои ҳалли масъалаи тараққиёти иҷтимоӣ дастрасӣ ба таълим ва маълумот барои тамоми афроди ҷомеа муҳим аст;

-таъсири иҷтимоӣ ва фарҳангӣ - ҳуқуқи инсон ба фарҳангӣ будани шахсият, эҳтиром ва маъзарат, дар дохили ҷомеа ва дигар муносибатњои маърифатиро тавсиф мекунад;

-ҳифзи муҳити зист - ҳуқуқи инсон инчунин ба муҳити зист, ки беҳудуд имкониятҳои зиндагиро таъмин мекунад, робита дорад.

Ҳамин тариқ, тарбияи ҳуқуқӣ, меҳвари фарҳанги ҳуқуқии ҷавонон буда, он як раванди муҳими таълимӣ ва иҷтимоӣ ба шумор меравад ва мақсади асосии он ташаккули дарки ҳуқуқу озодиҳои инсон ва онњоро риоя намудан дар ҷомеа мебошад ва тарбияи ҳуқуқии ҷавонон кӯмак мекунад, ки онҳо ҳамчун шаҳрвандони масъул ва эҷодкунандагони фарҳанги ҳуқуқӣ дар ҷомеа қарор гиранд ва тарбияи њуќуќї ба онҳо ёрӣ медиҳад, ки ҳуқуқи дигаронро эҳтиром гузоранд ва дар мубориза бо ҷиноят ва ҳуқуқвайронкуниҳо фаъолона иштирок намоянд, ки дар маљмуъ, тарбияи ҳуқуқии ҷавонон на танҳо барои маърифатнокии ҳуқуқии ҷавонон, балки барои рушди фарҳанги ҳуқуқии ҷомеа низ аҳаммияти муҳим дорад.

Убайдова Хубонӣ Шукруллоевна ходими хурди илмии шуъбаи масоили назариявии давлат ва ҳуқуқи муосири Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи ба номи А.Баҳоваддинови АМИТ